Ze bestaan al zo’n dertig jaar, maar pas de laatste jaren kennen de lawine airbags een enorme boom. Zeker sinds het ongeval met prins Friso is de verkoop geëxplodeerd. Op zich is het zeker goed dat meer en meer mensen die buiten piste gaan zo’n rugzak dragen, maar hij geeft ook wel een vals gevoel van veiligheid. Hoe efficiënt zo’n rugzak ook kan zijn, een garantie op overleven is het zeker niet.De laatste twee seizoenen waren in bijna heel Europa de lawine rugzakken van marktleider ABS zo goed als uitverkocht. Tal van andere merken werken in ijltempo om ook rugzakken op de markt te brengen. Dat wil wel wat zeggen, voor rugzakken die minstens enkele honderden euro kosten. Zeker in de Benelux zit het ongeluk met prins Friso daar wel voor iets tussen: zijn vriend had wél een lawinerugzak, en die heeft het ongeluk overleefd. Of dat louter dankzij die rugzak is, zullen we natuurlijk nooit weten. De, nog weinig beschikbare, cijfers lijken in alle geval wel in het voordeel van de lawine airbag te spreken. Het Zwitserse instituut voor sneeuw- en lawineonderzoek SLF heeft de laatste jaren onderzoek gedaan naar de efficiëntie van lawineairbags. Zo bleek uit een test in 2011 dat poppen met een airbagrugzak duidelijk meer boven bleven in een lawine dan poppen zonder rugzak. Dat is belangrijk, want de kans dat je sterft als je helemaal onder een lawine terecht komt, bedraagt zo’n 50%, tegenover hoogstens 13% als je er maar deels onder zit. Ook uit de gegevens over echte lawineongelukken van de laatste 10-15 jaar, blijkt dat de kans op overleven bij een geactiveerde airbag merkelijk hoger ligt dan bij mensen die helemaal geen airbag hadden. Echt statistisch betrouwbaar zijn de gegevens nog niet, maar uit één recente studie blijkt bijvoorbeeld dat 97% van de mensen die in een lawine hun airbag hadden geactiveerd, het overleeft hebben. Van de mensen die geen airbag hadden in dezelfde lawines, heeft slechts 81% het niet overleeft. De kans op overleven is dus waarschijnlijk wel een pak groter, maar eigenlijk heb je ook slechts 50% meer kans op overleven als je een airbag hebt. Maar daarom is een airbag nog geen garantie op overleven. Tijdens lawines blijken er ook gevallen te zijn waarbij een airbag niet geactiveerd werd. Soms zie je een lawine immers niet op tijd aankomen, of ben je zo in stress dat je er niet toe komt om hem te activeren. In bepaalde omstandigheden of soorten terrein helpt een airbag sowieso bijna niet. Je moet hem ook goed gebruiken: dus alle riemen goed vastmaken - ook het riempje dat tussen je benen door gaat -, de hendel om hem te activeren op stand-by zetten, enzovoort.Voorkomen is ook in dit geval dus nog altijd beter dan genezen, als valt er bij een lawineongeluk vaak niet veel te genezen. Er zijn bovendien nog andere factoren die de kans op overleven heel hard doen stijgen: als je mensen uit de groep hebt die je meteen kunnen komen zoeken is daar een heel belangrijke bij. Daarom is het essentieel om altijd in groep buiten piste te gaan, en in potentieel gevaarlijke omstandigheden een heel grote afstand van mekaar te bewaren. En nog essentiëler is om het gevaar op voorhand zoveel mogelijk uit te sluiten, en om absoluut een lawinepieps, sonde en schop mee te hebben.

Hoe werkt zo’n airbag?

Een airbag is bedoeld om je volume groter te maken. Je kan het vergelijken met fijne zandkorreltjes in een potje waar een iets groter stukje in ligt: als je met het potje schudt, zal het iets grotere stukje naar boven komen drijven. In een aantal soorten lawines en in bepaalde omstandigheden kom je zo ook tijdens een lawine met een airbag naar boven drijven, zodat je op z’n minst niet helemaal bedolven raakt. Naargelang de fabrikant, bevat een airbag zo’n 150 tot 170 liter aan volume.De airbag doen oplazen moet je tot nu toe manueel doen: je trekt aan een hendel die er voor zorgt dat het samengeperste gas (stikstof of perslucht) uit een cilinder komt zodat de airbag zich kan vullen.Dit lijkt allemaal heel eenvoudig, en het systeem op zich werkt ook vrij simpel. Maar daarom is het nog niet zo evident om een lawine airbag in een noodsituatie ook daadwerkelijk te gebruiken. Daarom moet je je rugzak en het systeem thuis eerst echt goed leren kennen, door alles eens uit elkaar te halen, weer in elkaar te steken en te bekijken waar alles precies zit. Je moet ook thuis minstens één keer je rugzak al één keer, liefst een paar keer, in werking stellen door aan de hendel te trekken. Doet dat ‘in vol ornaat’, dus met je skikledij, helm, handschoenen en alles aan. Een nieuwe cartridge of een hervulbare laten vullen kost niet zo heel veel, zeker niet in vergelijking met wat je leven kost. Daarnaast moet je ook de beweging die nodig is om de hendel te trekken, tientallen of zelfs honderden keren simuleren. Het moet een automatisme worden om bij mogelijk gevaar in een fractie van een seconde naar je hendel te grijpen en er aan te trekken. In een hoge stresssituatie, zoals bij het ontstaan van een lawine, blokkeren heel veel mensen namelijk, of hebben ze het moeilijk om zelfs een eenvoudige handeling als aan de hendel trekken uit te voeren. Je moet dat niet blindelings doen, want dan bestaat het gevaar dat er iets misloopt doordat je bijvoorbeeld toch aan iets verkeerds trekt.Voor je op skitrip vertrekt, moet je altijd de oefeningen nog eens doen, en ook controleren of je airbag nog wel in orde is: of alles nog goed op z’n plaats zit, de cartridge nog in orde is, enzovoor.Ook in het terrein moet je je altijd erg bewust blijven van je airbag. Hij mag immers niet in bijvoorbeeld een lift of helikopter afgaan. Daar moet de hendel dus altijd verstopt of geblokkeerd zijn. Maar op het moment dat je buiten piste begint te skiën, moet je er altijd aan denken om de hendel vrij te maken of te deblokkeren.

De verschillende soorten

In Europa zijn er momenteel drie belangrijke systemen in de handel: ABS, Mammut (vroeger Snowpulse) en BCA (Backcountry Access). Er zijn voor zover we weten geen doorgedreven testen die hebben kunnen bewijzen dat het ene systeem beter is dan het andere. Een erg belangrijk verschil tussen ABS enerzijds en de andere twee anderzijds is dat ABS met twee airbags werkt, die samen een groter volume (170 tegenover 150 liter) hebben. Deze twee komen naast je lichaam. De andere twee fabrikanten hebben één airbag die zich boven je hoofd opblaast. Bij de rugzakken van Mammut combineert men de twee: een deel van de airbag komt boven je hoofd, maar ook langs beide kanten is er een stuk airbag.Het systeem om de airbag te doen opblazen verschilt ook deels. Bij alle drie moet je aan een hendel trekken om een pin door de cilinder te slaan die het gas of de lucht doet ontsnappen naar de airbag zelf. Bij ABS zit er een beetje springstof in de hendel (of trigger), waardoor de pin iets sneller losschiet. Bij BCA en Mammut werkt men met een kabel, waardoor je iets harder moet trekken.

Bij ABS heeft men vooralsnog alleen cartridges die niet zomaar hervulbaar zijn. Als een cartridge gebruikt is, kan je die voor een kleine prijs bij een dealer omruilen voor een nieuwe. Bij BCA en Mammut heeft men (ook) hervulbare patronen. Je kan die in een aantal plaatsen meteen in een winkel (met een duikfles) laten hervullen.We zetten de verschillende merken even op een rij.

ABS

ABS mag zich als de pionier van de airbags beschouwen. Ze experimenteerden er al dertig jaar geleden mee, en hebben al zo’n twintig jaar lawine airbags op de markt. In de loop der jaren is het systeem dan ook geregeld verbeterd.ABS heeft een collectie eigen rugzakken. In principe koop je het basissysteem (uit de Vario of Powder lijn) waar de schouderriemen en dergelijke aanhangen en het airbagsysteem in zit. Daar koop je dan de eigenlijke rugzak bij die je op het basissysteem ritst. ABS heeft zelf een aantal van die zakken in verschillende volumes die je op het basissysteem kan ritsen. Het merk werkt echter ook samen met andere fabrikanten die een zak hebben die compatibel is met het ABS basissysteem. Op zich is dat zeker interessant, maar vaak ook wel wat duurder. Je koopt immers enerzijds het basissysteem van ABS, en anderzijds een volledige rugzak van een ander merk. Van deze laatste gebruik je dan het draagsysteem niet, maar alleen de zak op zich, die je vastritst aan het basissysteem. Als je niet gaat skiën kan je dan uiteraard de volledige rugzak nog wel blijven gebruiken. Deze methode is op zich niet slecht, maar het is alleen jammer dat de basissystemen van ABS als draagsysteem op zich niet zo goed zijn als die van de andere merken die vaak echte specialisten zijn in rugzakken.

Salomon Quest 20 ABS

Een voorbeeld van dit laatste is de Quest 20 ABS van Salomon, die zoals de naam doet vermoeden compatibel is met ABS: je kan het voorste deel afritsen en op het basissysteem van ABS vastmaken. In dit geval is dat een beetje zonde want de Salomon is een vrij degelijk rugzakje met een goed gepolsterd rugpand. De schouderriemen zijn misschien een beetje dun, maar wel goed aan te passen. Ook de heupriem is goed breed, met nog zakje om iets in te steken. Voor een 20 liter rugzak draagt deze op zich erg goed, beter dan het basissysteem van ABS.Ook als puur rugzak is hij best handig. Zo heeft hij vooraan een degelijk systeem om ski’s op vast te maken. De zak opent bijna helemaal met rits, zodat je onmiddellijk alles kan zien, en er is nog een voorzakje en bovenaan een zakje met zachte stof voor een bril.www.salomon.com

The Northface Patrol 24 ABS

Tot voor kort had ABS ook zelf gewone rugzakken met hun systeem ingebouwd, maar die lijken uit het gamma te gaan. Dat is niet slecht, want als rugzak waren ze niet echt top. Er zijn nog wel andere merken die rugzakken hebben met het systeem ingebouwd. Voordeel hiervan is dat je een volledige rugzak van het merk zelf hebt, met goede schouderriemen en dergelijke. Nadeel is dat je vastzit aan één volume. Of je nu voor een halve dag of een hele week op stap bent, je moet altijd hetzelfde volume meenemen.De Patrol 24 ABS van The Northface is een voorbeeld van een rugzak met ‘ABS inside’. Het is een degelijke dagrugzak met een goed draagsysteem dat ook met bijvoorbeeld riempjes aan de bovenkant van de schouderriemen in de lengte aan te passen is. Er is een groot en een iets kleiner vak, die beide erg ver open te ritsen zijn. Bovenaan en op de heupriem zijn er nog kleinere zakjes. Het draagsysteem voor ski’s is vrij rudimentair met twee linten, maar wel efficiënt. Leuke details zijn bijvoorbeeld dat je de riempjes om de ski’s vast te maken, in kleine zakjes met rits kan wegbergen zodat ze niet in de weg zitten op een lift. Door het ABS systeem is dit model natuurlijk wel wat zwaarder dan een gewone Patrol 24, en verlies je wat opbergruimte. Maar alles bij elkaar is dit wel een handige dagrugzak.www.tnf.com

Mammut

Het Zwitserse Mammut heeft Snowpulse overgenomen, dat ook al een goede reputatie had opgebouwd wat lawinerugzakken betreft maar het financieel niet zo goed deed. Dankzij de ruimere middelen van Mammut is het Snowpulse systeem verder verbeterd. Mammut heeft bijvoorbeeld de vorm van de airbag aangepast, zodat hij volgens Mammut zowel je hoofd als lichaam beter beschermt. Ook nieuw, en erg interessant, is dat Mammut het systeem verwijderbaar heeft gemaakt. Daarvoor gebruiken ze de naam RAS (Removable Airbag System). Het goed hieraan is dat je het systeem er uit kan nemen als je de rugzak voor andere zaken wilt gebruiken, én dat je het ook in verschillende rugzakken kan gebruiken.Mammut heeft een reeks goede rugzakken, variërend van 15 tot 35 liter. Daarnaast zijn er ook licenties gegeven aan onder meer Scott en Oakley om compatible rugzakken te maken. Waar je bij ABS altijd vastzit aan het basissysteem van ABS zelf, tenzij je een rugzak zoals die van TNF kiest, kan je bij Mammut dus kiezen uit veel meer volledige rugzakken, zodat je precies die rugzak kan nemen die je ook wat draagsysteem betreft goed past. Anders dan bij zowel ABS als BCA, is dat bij Mammut de airbag zelf grotendeels in de schouderriemen zit. Hierdoor worden deze wel wat dikker, maar het gewicht zit iets beter verdeeld, en je speelt minder ruimte kwijt in de rugzak zelf.Nog interessant aan Mammut is dat ze drie soorten cartridges hebben: niet hervulbare in staal en carbon, én een hervulbare.We konden de Ride 22 uittesten. Dit is op zich een erg degelijke rugzak, met bijvoorbeeld een in de hoogte verstelbare heupband en een erg goed rugpand. Het grote vak ritst erg ver open, en er zijn nog een twee andere vrij grote vakken. Hij heeft een makkelijk systeem om de ski’s vast te binden, compressieriemen opzij en een netje om een helm mee vast te maken.Omdat een deel van de airbag in de schouderriemen zit, hou je bij deze 22 liter rugzak nog vrij veel opbergruimte over.www.mammut.ch

BCA

Het Amerikaanse BCA (Backcountry Access) heeft een breed gamma veiligheidsproducten voor in de bergen. De Float Airbags zijn hun lawinerugzakken. BCA heeft gekozen voor één luchtkamer, die zich vooral boven je hoofd en deels opzij opblaast. De hendel om aan te trekken werkt zoals bij Mammut mechanisch, en is wel wat kleiner dan bij de concurrentie. BCA werkt met samengedrukte lucht in zijn cilinder, waardoor je deze op redelijk wat plaatsen meteen kan laten hervullen. Als je wat handig bent en bijvoorbeeld een duikfles hebt, kan je dat ook zelf doen trouwens.Momenteel heeft BCA voor de gewone gebruiker twee rugzakken: de Float 22 en 32 liter. Je kan het airbagsysteem zelf van de ene naar de andere overplaatsen, al ben je daar wel even mee bezig. Op deze manier spaar je echter wel wat geld uit als je een kleinere én grotere rugzak wilt hebben.We konden de Float 32 uitproberen. Dit is al een vrij grote rugzak, die geschikt is voor meerdaagse toeren. Ondanks zijn groot volume blijft hij relatief licht. De airbag en cilinder nemen een flink stuk van het hoofdgedeelte in, maar bij de 32 blijft er toch nog genoeg ruimte over. Het hoofdvak ritst bijna helemaal open, zodat je overal direct aan kan. In het voorvak zijn voorzieningen om je schop en sonde in te steken, maar er blijft nog veel plaats over. Daarnaast zijn er nog een klein zakje voor bijvoorbeeld een bril en een net voor een helm. Er zijn ook bevestigingen voor een ijsbijl en natuurlijk ook voor ski’s.Het draagsysteem is zoals de rest van de rugzak eerder minimalistisch. Je kan wel de schouderriemen nog aanspannen of losser laten, maar de rugzak lijkt toch vooral geschikt voor iets grotere mensen.In vergelijking met rugzakken van de concurrenten met het ongeveer het zelfde volume, is BCA meestal een stuk goedkoper.www.backcountryaccess.com